Akkoord over Saneringsverbond voor Zwijndrecht
Vandaag ondertekenen de Vlaamse overheid, Bond Beter Leefmilieu, Zwijndrecht Gezond, Natuurpunt Waasland, de gemeente Zwijndrecht en Lantis een Saneringsverbond. Het gezamenlijk en integraal plan gaat de PFAS-verontreiniging in Zwijndrecht en omgeving aan. Het stelt de gezondheid van burgers en de toekomstige generaties, alsook de gezondheid van de Scheldedelta en haar natuur, voorop. Duurzaam bodemgebruik door middel van sanering wordt in het vooruitzicht gesteld in synergie met de verdere uitvoering van leefbaarheids- en investeringsprojecten. Het plan omvat de nodige ambities en intenties om de grondwerken op een vertrouwenwekkende manier te kunnen laten starten en laat alle actoren de handen in elkaar slaan via een beheercomité dat zal toezien op een goede uitvoering van elke afspraak. Bovendien bevat het akkoord een pakket beleidsmaatregelen dat een halt moet toeroepen aan milieuvervuiling door Zeer Zorgwekkende Stoffen in heel Vlaanderen. “Samen slaan we de weg in naar een leefbaarder en gezondere omgeving”, klinkt het.
“Vanaf het begin heb ik duidelijk gezegd dat we niet zomaar eender welke sanering wilden, maar de kwaliteitsvolle sanering waar de inwoners recht op hebben. Een waarbij het stand-stillprincipe voorop staat, maar we tegelijk de sanering van een groot gebied en de verderzetting van ons grootste leefbaarheidsproject aanpakken. Ik ben dan ook tevreden dat alle actoren rond de tafel zich van hun grootste kant hebben laten zien en de verantwoordelijkheid nemen om dit vervuilde gebied gezonder, properder en groener te maken. Maar, het echte werk begint nu pas. We slaan samen de weg in om elke afspraak uit te voeren in het volste vertrouwen dat we met deze maatregelen en de samenwerking die we hebben opgezet de leefbaarheid van Zwijndrecht en omgeving opnieuw kunnen verbeteren en dat de natuur hersteld zal worden”, aldus Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir.
Gezondheid bewoners staat voorop
De gezondheid van bewoners van Zwijndrecht en omgeving staat voorop. De Vlaamse overheid verbindt er zich toe de nodige studies en onderzoeken op te zetten. Zo komt er bijvoorbeeld een epidemiologische studie en een gezondheidssurveillance programma waarbij de gezondheidseffecten van PFAS in kaart worden gebracht, zodat waar nodig kan worden ingegrepen. De Vlaamse Overheid zal inzetten op actieve communicatie om zoveel mogelijk deelnemers voor wie het programma toegankelijk is aan deze onderzoeken te laten deelnemen. Daarnaast worden aanspreekpunten ingericht waar burgers terecht kunnen voor informatie.
Leefbaarheid van Zwijndrecht en herstel van de natuur
In het Saneringsverbond zijn maatregelen opgenomen om zowel de leefbaarheid van Zwijndrecht als de staat van natuur in de omgeving op te waarderen. In de eerste plaats zullen de noodzakelijke saneringsonderzoeken en nadien saneringsprojecten worden uitgevoerd om opnieuw een duurzaam bodemgebruik mogelijk te maken. Om de verdere verspreiding van de PFAS-verontreiniging door 3M te vermijden zal een brongerichte en integrale aanpak gevolgd worden. Dat is belangrijk als principe in het algemeen, maar ook in de zuivering van de Palingbeek en het Europees beschermde natuurreservaat Blokkersdijk.
Maar daarnaast worden ook de nodige ingrepen en middelen voorzien voor zowel de leefomgeving als de natuur. Voor de leefomgeving kijkt men naar koppelkansen die gemaakt kunnen worden met de saneringsprojecten, bijvoorbeeld een groene-blauwe landinrichting en verduurzaming van de publieke ruimte. Hiertoe wordt een concreet actieplan uitgewerkt.
De omgeving telt ook zeer waardevolle natuurgebieden en stromen zoals Blokkersdijk, Vlietbos, Sint-Annabos en de Palingbeek. Voor herstel van de natuur wordt, naast op de nodige saneringsonderzoeken en -projecten, ook ingezet op onderzoek naar alternatieve saneringsmethoden waarbij de huidige waardevolle natuur behouden en zelfs versterkt kan worden. Een meetnet in natuurgebieden zorgt er bovendien voor dat de PFAS-waarden permanent worden gemonitord en dat vooruitgang kan worden bewaakt.
Net als de leefomgeving er in Zwijndrecht op vooruit moet gaan na de sanering, moet ook de status, het functioneren en de biodiversiteit van de natuurgebieden er beter op worden.
Sanering van de site
De sanering moet zorgen voor een gezondere leef- en werkomgeving in Zwijndrecht. Hiertoe worden de komende jaren de nodige saneringsonderzoeken en -projecten opgezet voor Zwijndrecht en Linkeroever. Daar zal OVAM op toezien. Het akkoord schuift ook een reeks maatregelen naar voor die vermijden dat PFAS van het ene milieucompartiment naar het andere milieucompartiment wordt verschoven. De Vlaamse Overheid blijft zich inzetten om minder ingrijpende en milieuvriendelijkere saneringsmethoden te onderzoeken.
De partijen erkennen dat het “PFAS-bad vol is” in Zwijndrecht en omgeving. De OVAM en de Vlaamse Regering zullen erop toezien dat 3M Belgium bv als saneringsplichtige rekening houdt met deze vaststelling bij de uitvoering van beschrijvende bodemonderzoeken en de opmaak van bodemsaneringsprojecten. De OVAM en de Vlaamse Regering zullen deze vaststelling ook betrekken in de beoordeling van de bodemonderzoeken, bodemsaneringsprojecten en andere bodemsaneringsinstrumenten in het kader van het Bodemdecreet.
Grondwerken Lantis
Het Saneringsverbond bevat de nodige intenties om de grondwerken in verontreinigde grond op een vertrouwenwekkende manier aan te vangen op basis van de grondverzetsregeling. Deze grondverzetswerken van Lantis zullen zo worden georganiseerd dat zij de bodemsanering niet verhinderen en dat zij de verspreiding van PFAS verontreiniging verminderen of minstens niet doen toenemen, zoals altijd de ambitie is geweest. Tegelijk ambieert Lantis waar mogelijk een synergie tussen zijn grondverzetswerken en de saneringsopgave waar 3M Belgium bv voor staat. Evident zal steeds de veiligheid en het welzijn van de omwonenden, werknemers en recreanten in de buurt van de werf voorop staan.
Lantis heeft hiertoe een Routeplan opgesteld. Het Routeplan geeft de aanpak weer van hoe de saneringsoperatie gestalte krijgt onder de vorm van concrete projecten, innovatietrajecten en ondersteunende acties waarmee de Oosterweelwerf een belangrijke stap zet in het vermijden van PFAS-verspreiding en de concrete opkuis wordt opgestart. Het bevat concreet maatregelen met betrekking tot lucht, bodem en water.
Lucht
Lantis past op de Oosterweelwerf alle aanbevelingen van de Commissie Grondverzet inzake de verspreiding van PFAS door stofvorming toe. Doelstelling daarbij is verwaaiing van PFAS-stof naar de omgeving toe tot een absoluut minimum te beperken. Hiertoe werden inmiddels al heel wat maatregelen genomen, zoals de permanente inzet van sproei- en veegwagens om het ontstaan en opwaaien van stof tegen te gaan, de verdichting en inzaaiing van opgeslagen PFAS gronden, verharde werfwegen, het beperken van de snelheid op de werfwegen.
Bodem
Lantis zal de gronden verwijderen die worden uitgegraven tijdens de uitvoering van de Oosterweelwerken en die niet in aanmerking komen voor hergebruik. Dit heeft tot gevolg dat er minder uitloging van PFAS naar het onderliggende grondwaterlichaam plaatsvindt. Minstens worden de gronden met een PFAS-concentratie boven de 47µg/ kg droge stof verwijderd. Lantis ziet tevens af van de aanleg van de veiligheidsberm op de terreinen van 3M. Bij alle grondwerken wordt de PFAS-houdende grond enkel verplaatst binnen een zone met gelijkaardige kenmerken.
De nodige meetinstrumenten zijn opgezet om de verontreiniging en vooruitgang te allen tijde te monitoren en om maatregelen snel te kunnen bijsturen waar nodig.
De werken aan de Oosterweelverbinding duren nog een kleine tien jaar. Lantis engageert zich er gedurende dit traject toe om zich te aligneren aan wijzigende inzichten, om zich verder met de hele professionele saneringswereld in verbinding te stellen en actief kennis te delen en op te halen zodat succesvolle strategieën sneller tot actie kunnen leiden, en om actief mee te werken aan de ontwikkeling van nieuwe technieken en technologieën.
Algemeen Milieubeleid
Vlaanderen heeft geleerd uit de PFAS-verontreiniging in Zwijndrecht en zal versneld voortbouwen op talrijke initiatieven die de voorbije jaren reeds door de OVAM werden genomen om een ambitieus beleid te voeren rond Zeer Zorgwekkende Stoffen, waaronder PFAS. Vlaanderen zal zich binnen België en de Europese instellingen inzetten voor een zo snel mogelijke uitfasering van PFAS. In haar eigen beleid zal Vlaanderen PFAS progressief uit het milieu verwijderen door een steeds evoluerend handelingskader voor PFAS. Het is de uitdrukkelijke ambitie om Vlaanderen sterker uit de PFAS-crisis te doen komen. Vlaanderen wordt een onmiskenbare kennishub inzake PFAS, de impact ervan op mens en milieu, én de sanering ervan. Deze kennis zal gedeeld worden met burgers, ondernemingen, gemeenschappen en ngo’s.
Concrete maatregelen zijn onder andere de oprichting van een kenniscentrum Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) tegen 1 januari 2024, waar studies worden uitgevoerd, kennis wordt gecentraliseerd en gedeeld. Vlaanderen heeft daarbij als doelstelling om koploper te zijn in de aanpak en sanering van chemische verontreiniging in bodem, water en lucht. Daarnaast maakt de Vlaamse Regering werk van de oprichting van een sectoraal fonds voor de sanering van bodem- en waterverontreiniging met Zeer Zorgwekkende Stoffen, en de opmaak van zowel een PFAS-actieplan als een ZZS-actieplan (naar Nederlands voorbeeld) om de verspreiding van Zeer Zorgwekkende Stoffen via lucht, water en bodem te voorkomen en waar nodig te saneren.
Samenwerking in beheercomité
De kritische en constructieve rol van de burger- en milieubewegingen wordt niet alleen sterk gewaardeerd, wordt ook verankerd en gewaarborgd. BBL, Zwijndrecht Gezond, Natuurpunt Waasland, de gemeente Zwijndrecht, Lantis en de Vlaamse overheid maken vandaag deel uit van dit beheercomité, maar ook groeperingen en burgers die niet bij de gesprekken aanwezig waren, worden uitgenodigd voor het participatief proces van de komende jaren.
In dit beheercomité wordt de informatie en voortgang met betrekking tot de uitrol van de verschillende maatregelen gedeeld en kunnen adviezen worden geformuleerd, door middel van werkbanken, second opinions en aanbevelingen.
-----------
Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken Lydia Peeters: “De belangrijkste voorwaarde voor mij inzake het verderzetten van de werken aan de Oosterweelverbinding is altijd het beschermen van de volksgezondheid geweest. Het saneren van de vervuilde grond is daar een belangrijk aspect van. Door dit verbond ontstaat er een integrale oplossing waarbij sanering en grondverzet hand in hand kunnen gaan. De werken kunnen zo op een veilige manier verder gezet worden en dit met de nodige engagementen om tegemoet te komen aan de eerdere opmerkingen van de Raad van State.”
Steven Vervaet, schepen van Leefmilieu gemeente Zwijndrecht: “De sanering en herwaardering van de 3M-omgeving wordt een werk van lange adem en vraagt om een integrale benadering. Het Saneringsverbond legt hiervoor een aantal noodzakelijke instrumenten en hefbomen vast, en belooft een serene maar niet-aflatende focus op wat er moet gebeuren: we zullen geen enkele kans laten liggen om onze leefomgeving in alle redelijkheid en stelselmatig te herstellen. Dat gaan we doen, met en dankzij alle burger- en milieubewegingen, ook zij die de onderhandelingstafel vroegtijdig hebben verlaten. Zij verdienen alle waardering.”
Danny Jacobs , directeur van Bond Beter Leefmilieu: “Bond Beter Leefmilieu is tevreden dat de Vlaamse overheid en Lantis een gedragen oplossing gezocht hebben met gemeente, burgers en de natuur- en milieubeweging. Cruciaal voor ons is het pakket beleidsmaatregelen dat een halt moet toeroepen aan milieuvervuiling door Zeer Zorgwekkende Stoffen in héél Vlaanderen. Enkel zo kunnen we een dergelijke milieuramp in de toekomst vermijden. Deze overeenkomst is een eerste stap, we blijven nauw samenwerken in het beheercomité, met overheden en burgerorganisaties, om de vervuiling aan te pakken”.
Jeroen Van Reeth, Zwijndrecht Gezond: “Als directe buur van 3M, wonend op een wereldwijde PFOS hotspot, vader van twee kinderen, allen veel te hoge PFAS waarden in het bloed. Is het zeer belangrijk constructief voortgang te boeken. Stilstaan is geen optie. Het Saneringsverbond legt deze link tussen burgerparticipatie van de zwaarst getroffen bewoners en de voortgang naar een aanpak van de problemen met deze zeer zorgwekkende stoffen. Het is niet makkelijk te blijven praten wanneer het moeilijk wordt, maar voor ons is er geen tijd te verliezen. Met het Saneringsverbond verankeren we onze manier van werken in het beheercomité. Waarbij we vanop de eerste rij, mee geïnformeerd worden, en mee adviseren”
Jef Van De Wiele, Natuurpunt Waasland: “Wat goed is voor de mens is dat ook voor de natuur en omgekeerd. Terecht gaat er veel aandacht naar het humaan-toxicologisch aspect maar dat kan je niet los zien van de buitensporige vervuiling van de natuurgebieden. De PFAS/PFOS die geloosd wordt in het milieu komt vroeg of laat via de een of andere weg op ons bord terecht. Net als de leefomgeving er in Zwijndrecht op vooruit moet gaan na de sanering, moeten ook de status, het functioneren en de biodiversiteit van de natuurgebieden beter worden.”
Luc Hellemans, CEO Lantis: “Met dit akkoord maken we aan de inwoners van Zwijndrecht duidelijk dat het alle betrokken partijen menens is om onverminderd werk te maken van een gezonde leefomgeving. Onze werken zullen daartoe bijdragen, dankzij een verregaande aanpak van de verontreinigde gronden die we aantreffen en een doorgedreven reiniging van het grondwater. Op die manier leveren we Zwijndrecht in 2025, wanneer al onze werken zijn afgerond, niet alleen vlotte en veilige infrastructuur, maar ook een groene en gezonde omgeving waarin de aanwezigheid van PFAS tot een minimum is herleid”.
Karl Vrancken, PFAS Opdrachthouder: “Van bij de aanvang van mijn mandaat in de lente van 2021 heb ik aangestuurd op een wetenschappelijk onderbouwde en constructieve dialoog met alle betrokken partijen. Dat overlegtraject was niet altijd even makkelijk maar we boeken nu wel resultaat. We zetten vandaag een belangrijke stap met het akkoord over het Saneringsverbond. Ik feliciteer alle partijen die zich hebben geëngageerd om mee te werken aan dit akkoord, dat een nieuw perspectief geeft voor mens en natuur.”
Christof Delatter, waarnemend administrateur-generaal van de OVAM: "De OVAM zet haar schouders mee onder het saneringsverbond door er rigoureus op toe te zien dat 3M haar onderzoeks- en saneringsverplichtingen correct uitvoert. Tegelijk zetten we in op preventie. PFAS moet ons inziens zo snel mogelijk uitgefaseerd worden anders blijven we dweilen met de kraan open. Het wetenschappelijk werk rond zorgwekkende stoffen dat we de voorbije jaren deden in de ENSOr-congressen en het EmConSoil-netwerk zetten we onverdroten verder".